معماری سنتی خانه های قدیمی ایرانی

معماری سنتی خانه های قدیمی ایرانی

بررسی دقیق معماری قدیمی ایرانی

معماری خانه های ایرانی قدیمی همیشه الهام بخش نسل جدید معماران ایران بوده است. خانه هایی که اندرونی و بیرونی داشتند، سردر، سکو، دالان، هشتی و حیاط های بزرگ و باصفا، از اجزای جدانشدنی آن ها بودند. در این مقاله به معماری خانه قدیمی و به ویژه سبک های معماری خانه های ایرانی در گذشته می پردازیم. درباره اجزای خانه های سنتی ایرانی و ویژگی ها آن ها می نویسیم و نمونه هایی را بررسی می کنیم.

جهت مشاهده ی تمامی مقالات میتوانید لینک ” آموزش معماری ” را کلیک کنید.

• سبک های معماری خانه های ایرانی از گذشته تا امروز
• اجزای معماری خانه های ایرانی در قدیم
• معرفی سبک خراسانی
• معرفی سبک رازی
• معرفی سبک اصفحانی
• نمونه هایی از معماری خانه های قدیمی در ایران

سبک های معماری خانه های ایرانی از گذشته تا امروز

سبک های معماری خانه های ایرانی به دو دوره تقسیم می شوند که عبارت اند از:

سبک های پیش از اسلام:

1. سبک پارسی
2. سبک پارتی

سبک های پس از اسلام:

1. سبک خراسانی
2. سبک رازی
3. سبک آذری
4. سبک اصفهانی

جهت مشاهده ی آموزش صفر تا صد طراحی نما لینک ” طراحی نما ” را کلیک نمایید.

اجزای معماری خانه های ایرانی در قدیم:

سکو:

سکوها در معماری خانه ویلایی قدیمی در دو سوی در ورودی قرار داشتند. از این سکوها برای استراحت هنگام انتظار، برای نشستن و گفت وگو با همسایه ها استفاده می شد.

سردر ورودی:

این سردر هلال تزئینی بالای در و تنها در قسمت نمای خانه بود. اغلب کاشی کاری شده و طوری ساخته می شد که در زمستان ها مانع ریزش برف و باران و در تابستان ها مانع تابش مستقیم آفتاب بود.

درب ورودی:

در بیشتر خانه های سنتی با معماری خانه ویلایی قدیمی درهای ورودی دو لنگه و چوبی هستند. هر لنگه کوبه ای هم دارد. خانم ها حلقه ای را به صدا در می آوردند که صدای زیری داشت. مردها هم کوبه ای چکشی را که صدای بمی داشت.

درب ورودی:

در بیشتر خانه های سنتی با معماری خانه ویلایی قدیمی درهای ورودی دو لنگه و چوبی هستند. هر لنگه کوبه ای هم دارد. خانم ها حلقه ای را به صدا درمی آوردند که صدای زیری داشت. مردها هم کوبه ای چکشی را که صدای بمی داشت.

دالان:

دالان در معماری خانه ویلایی قدیمی راهروی باریکی بود که فرد وارد شونده را با پیچ وخمی از هشتی به حیاط خانه هدایت می کرد. پیچ وخم دالان برای رعایت حریم خصوصی خانه بود تا عابر نتواند به سرعت متوجه فعالیت های جاری در حیاط شود.

حیاط:

حیاط در خانه های قدیمی مرکز و قلب ساختمان بود. حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت، ویژگی معماری خانه ویلایی قدیمی در ایران بود. البته این امکان وجود داشت که حیاط از نظر هندسی مرکز خانه نباشد، اما از نظر زندگی و انجام فعالیت ها مرکز خانه محسوب می شد.

حوض و باغچه:

در معماری خانه قدیمی  ایرانی، حوض و باغچه معتبرترین عناصر حیاط سازی بودند.

تالار:

تالار در معماری خانه های ایرانی اغلب فضایی با تزئینات بسیار زیبا و پرکار بود: با گچ بری، آینه کاری، نقاشی روی گچ، مقرنس و نقاشی روی چوب تزئین می شد. این اتاق ها با ارسی های ۵ دری یا ۷ دری رو به حیاط خانه بوده و برای پذیرایی از مهمانان محترم بودند.

نشیمن:

نشیمن اتاق هایی بودند که اهمیت کمتری نسبت به تالار داشتند. نشیمن ها از اتاق های ساده مهم تر بودند، چون محل تجمع افراد خانواده و مهمان های بسیار نزدیک به حساب می آمدند. این اتاق ها از نظر تزئینات بسیار ساده بودند.

آشپزخانه:

آشپزخانه در معماری خانه های ایرانی به طور معمول مربع یا مستطیل بود. نزدیک آب انبار و چاه آب قرار داشت. در آشپزخانه، محلی برای پخت و پز، ذخیره چوب و تنور پخت نان و درون دیوار آن، تاقچه ای برای قرار دادن ابزار آشپزی و غذا تعبیه شده بود.

آبریزگاه یا توالت و حمام:

در معماری خانه های ایرانی سرویس های بهداشتی در سطح پایین تری قرار می گرفتند؛ به دو دلیل:

1. سهولت در استفاده از آب و زهکشی آن
2.  گرمای آن. حمام به دو بخش تقسیم می شد: یک بخش به نام سربینه برای تعویض لباس و دیگری گرم خانه برای شست وشو.

نور

نور در معماری سنتی خانه های قدیمی ایرانی یکی از عناصر بسیار تاثیر گذار در معماری سنتی می باشد. این نور بخصوص در بناهای مذهبی و شیشه ای جلوه دوچندانی دارد. نورپردازی به دو صورت طبیعی و مصنوعی تامین می شود.

معمولا در این معماری سعی بر این بود که بنا به گونه ای ساخته شود که نور به فضاهای داخلی هدایت شود. این نور معمولا از طریق ایجاد پنجره های مشبک و نورگیرهایی که به صورت عمودی و افقی ایجاد می شدند، تامین میشد. هم چنین کنترل این نور نیز به وسیله سایه بان های مختلف انجام میشد.

معرفی سبک خراسانی

سبک معماری خراسانی در قرن اول هجری و با طلوع اسلام در ایران ، آغاز شد. بنابراین می توان گفت متاثر از سبک معماری اسلامی است. این سبک معماری تا قرن چهارم هجری ادامه داشت. اما چرا این سبک معماری، خراسانی نام گرفت؟ چون پس از آمدن اسلام ، ساخت بناهای مذهبی و مساجد آغاز شد. اولین بناها هم در خراسان ساخته شدند؛ بنابراین این سبک به خراسانی معروف شد.

الگو و طرح مساجد اولیه، تقلیدی از مسجد نبی اکرم در مدینه است. این مسجد دیوارهایی از سنگ و بدون ملات داشت. ارتفاع دیوارها به اندازه قد بلندترین مرد عرب بود. سقف آن از پوست چهارپایان، و ستون و تیر آن از جنس نخل های خشک و درختان بی بار بوده است.

از مهم ترین نمونه بناهای سبک خراسانی می توان به ارگ بم، مسجد جامع اردبیل، مسجد جامع نیریز، مسجد جامع میبد و بسیاری از مساجد جامع در شهرهای مختلف ایران اشاره کرد.

برخی از مهم ترین ویژگی های سبک معماری خراسانی عبارت اند از:

• ساده هستند و تزئیناتی ندارند،
• فضای شبستانی یا چهل ستونی دارند،
• در نهایت در این سبک معماری، ساختمان بنا ایرانی، و پلان و نقشه عربی است.

معرفی سبک رازی

سبک رازی از زمان آل زیار آغاز شد و تا حمله مغول ها به ایران ادامه داشت. اوج شکوفایی این سبک در دوران سلجوقیان بود. در این سبک، تأثیرپذیری از سبک پارسی، شکوه سبک پارتی و دقت سبک خراسانی به خوبی دیده می شود.

محل رشد و ترقی سبک رازی، شهر ری بود. اولین بناهای این چنینی در شهرری ساخته شدند و به همین خاطر به نام سبک رازی معروف شد. در سبک رازی طاق و گنبد بسیار پیشرفت کرد. از مهم ترین تغییرات این سبک می توان به حذف فضای شبستانی، ستون های آن و احداث ایوان، گنبد یا پلان چهار ایوانی اشاره کرد.

گنبد قابوس گرگان، گنبد علویان همدان، برج مقبره های خرقان همدان، برج لاجیم مازندران، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع کبیر قزوین و حرم حضرت عبدالعظیم، تنها چند نمونه از بناهایی هستند که به سبک معماری رازی بنا شده اند.

برخی از مهم ترین ویژگی های سبک معماری رازی عبارت اند از:

• از طاق های جناقی در آن استفاده شده،
• از تزئیناتی مانند گچ بری، آجرکاری، گره سازی و کاشی خشتی استفاده شده،
• و در نهایت اینکه پلان مستطیلی دارد.

معرفی سبک اصفهانی

این سبک از زمان قره قویونلوها و پیش از روی کار آمدن صفویان آغاز شد. با پایان یافتن سلطنت محمدشاه، این سبک معماری هم رو به افول گذاشت. دوره حکومت شاه عباس، عصر طلایی سبک اصفهانی محسوب می شود.

به عنوان نمونه ساختمان های سبک اصفهانی می توان به کاخ چهل ستون و کاخ عالی قاپوی ، کاخ صفی آباد بهشهر مازندران، مجموعه گنجعلی خان کرمان، میدان نقش جهان، کاخ چهلستون و کاخ هشت بهشت اصفهان اشاره کرد.

برخی از مهم ترین ویژگی های سبک معماری اصفهانی عبارت اند از:

• پلان مستطیلی و چند ضلعی ساده دارد،
• در ساخت بناها از مصالح مرغوب و بادوام استفاده شده،
• و در نهایت اینکه از کاشی خشتی، هفت رنگ، مقرنس کاری، یزدی بندی و رسمی بندی در تزئینات استفاده شده است.

نمونه هایی از معماری خانه های قدیمی در ایران

خانه تاریخی هوانس:

این خانه قدیمی در محله جلفای اصفهان واقع شده است. زمان ساخت آن به دوره قاجار برمی گردد. این روزها از این خانه به عنوان رستوران بهره برداری می شود.

خانه تاریخی بهنام:

خانه بهنام در تبریز واقع است. این خانه تاریخی در اواخر دوره زندیان و اوایل دوره قاجار ساخته شد. البته بعدها مرمت شده و نقاشی های تزئینی به آن اضافه شد.

خانه تاریخی احسان:

این خانه در کاشان است. خانه احسان بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

چکیده

معماری سنتی خانه های قدیمی ایرانی همیشه الهام بخش نسل جدید معماران ایرانی بوده است. به همین خاطر در این مقاله نگاهی به معماری این خانه ها انداختیم. ابتدا سراغ سبک های معماری خانه های ایرانی از گذشته تا امروز رفتیم و به شش سبک اصلی اشاره کردیم.

سپس اجزای معماری خانه قدیمی در ایران را با جزئیات بررسی کردیم. گفتیم که این خانه ها مساحت زیادی داشتند و از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده بودند. مهم ترین اجزای این خانه ها عبارت بودند از: سکو، سردر و در ورودی، هشتی و دالان، ایوان ها، حیاط، حوض، باغچه و اتاق های اطراف حیاط.

(امیدواریم این مقاله مورد پسند شما بوده باشه)

جهت مشاهده ی آموزش های رایگان میتوانید صفحه ی اینستاگرام ما را به آدرس vahid_salahi13 دنبال کنید.